Біз Өскемен мен Семей биліктерінің 2022 жылға дейін 3,5 млрд теңгеге «көшені жарықтандыру жүйесін жалға алу» қызметтерін сатып алуын зерттедік. «ШҚО МЖӘ өңірлік орталығы» АҚ байқаудан тыс бір көзден сатып алу әдісімен өңірдің екі негізгі қаласына көшені жарықтандыру жүйесін жалға беру бойынша қызмет көрсету құқығына ие болды. Бұл мақсатқа бюджет 2020-2022 жылдары 3,5 млрд теңге немесе жыл сайын 1,16 млрд теңге жұмсайды, бұл өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай жоғары. Бұл туралы Өскемен қаласындағы жарықтандыруға жұмсалатын шығындар айтылады. Электрондық үкімет мәліметтеріне сәйкес, бюджеттік бағдарлама аясында «көшелерді жарықтандыру және сыртқы жарықтандыру желілерін ұстауға» 2014-2016 жылдары жергілікті бюджеттен тиісінше 387,3 млн, 420,2 млн және 555,4 млн теңге бағытталды. 2016 жылы жергілікті бюджеттің шығындарын өтеу аясында республикалық бюджеттен 214,3 млрд теңге нысаналы трансферт бөлінді. Осылайша, жергілікті бюджеттің таза шығындары 555,4 млн теңгеден 341,1 млн теңгеге дейін түзетілді. Алдағы үш жылда әкімдік қанша бөледі? Өскеменді жарықтандыруға бюджет 2022 жылға дейін 2,2 млрд теңге немесе орташа есеппен 730 млн теңге аударады. Семей бойынша өткен жылдардағы деректерді жазу кезіндегі салыстырмалы талдау үшін әзірге алу мүмкін болмады. Алдағы үш жылда не өзгереді? Өскемендегі жарықтандыру қызметтері бойынша өткен жылдардағы мемлекеттік сатып алу нәтижелерінің деректеріне сәйкес, негізгі жеткізуші әрқашан «Горсвет» ЖШС болды. 2016 жылы компания желілерді ұстауға және сыртқы жарықтандыруды ағымдағы жөндеуге және көшедегі жарықтандырудың электр энергиясы үшін 454 млн теңге сомаға ақы төлеуге шарт жасасты, мемлекеттік сатып алу нәтижелерінен; 2017 жылы — 340 млн теңге; 2018 жылы — 571 млн теңге, ал 2019 жылы — 424 млн теңге. Көріп отырғанымыздай, мемлекеттік шығындар орташа есеппен 450 млн теңге деңгейінде ауытқыды. Енді өңірлік билік осыған ұқсас мақсаттарға 1,6 есе көп қаражат жұмсай алады. Оларды кім алады? Биыл тапсырыс беруші Өскемен қаласының Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автожолдар бөлімі атынан «ШҚО өңірлік мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ-мен шарт жасасты. Сатып алу бір көзден жүргізілді. Айта кетерлігі, қоғамның құрылтайшысы «ШҚО Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы» ММ болып табылады. Сонымен қатар, ҚР Әділет министрлігінің мәліметінше, компания қызметінің тізіміне концессиялық жобалар мен МЖӘ жобаларын консультациялық сүйемелдеу, сыйақы үшін немесе шарттық негізде жылжымайтын мүлікті басқару және өзге де электр монтаждау жұмыстары кіреді. Келісім 2020 жылдың наурыз айында жасалды. Облыс орталығындағы көшелерді жарықтандыруға арналған үш жылдық бюджет 2,2 млрд теңгені құрайды. Оның ішінде 2020 жылға 691 млн теңгеден астам (облыстық бюджеттен 596 млн теңгеден астам); 2021 жылы — 811 млн теңгеден астам (жергілікті бюджеттен 84 млн теңге, облыстық бюджеттен 727 млн теңгеден астам); 2022 жылы — 740 млн теңгеден астам (тиісінше 170 және 570 млн теңге). Ресми ресурстың мәліметінше, жеткізушіге төлем ағымдағы жылдың наурыз айынан бастап жүргізіледі. Бүгінгі таңда 374 млн теңгеден астам қаржы төленді, оның 367 млн теңгесі облыстық бюджеттен берілетін трансферттер есебінен. Сондай-ақ, «ШҚО мемлекеттік-жекеменшік әріптестік өңірлік орталығы» АҚ-мен Семейдің тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және тұрғын үй инспекциясы бөлімі шарт жасасты. Негізгі келісімшарт 2020 жылдың мамыр айында 1,3 млрд теңгеге жуық сомаға жасалды. 2020 жылға Семей қаласының көше жарықтандыру жүйелерін жалға беру қызметтеріне 452 млн теңге қарастырылған (жергілікті бюджеттен 90 млн теңге, облыстық бюджеттен 362 млн теңгеден астам). 2021 жылға — 408 (90 және 318 млн теңге), 2022 жылға — 418 млн теңге (тиісінше 90 және 328 млн теңге). Төлем 2020 жылдың маусым айынан бастап жүргізіледі. Барлығы 170 млн теңге төленді, оның ішінде облыстық бюджеттен 129 млн теңге трансферттер есебінен. Көріп отырғанымыздай, егер бұрын әкімдіктер жеткізушіде қызмет көрсетуге тікелей келісім жасаса, келесі үш жылда ақша Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің «еншілесі» арқылы жұмсалатын болады. Қызмет көрсету және айыппұлдар Техникалық мамандандыруда «жобалау-орнату жұмыстары аяқталғаннан кейін» көше жарықтандыру жүйесі сәйкес келуі тиіс талаптар көрсетілген. Жүйелерге қызмет көрсетуге қойылатын талаптардың 40-қа жуығы жазылған. Мысалы, типтері, модификациялары және параметрлері бойынша сыртқы жарықтандыру қондырғыларының жабдықтары мен коммутациялық жүйелерінің барлық элементтері дайындаушы зауыттардың атқарушылық құжаттамасы мен құжаттамаларына сәйкес келуі тиіс, қондырғылардың жарық техникалық көрсеткіштерінің сандық мәндері нормативтік деңгейге сәйкес келуі тиіс. Көшелерді жарықтандыру электр қондырғыларының жұмысын тәулік бойы бақылау, үздіксіз техникалық қызмет көрсету міндетті, мерзімді түрде жоспарлы-алдын алу жөндеу жұмыстары жүргізілуі тиіс. Сондай-ақ талаптарға бүлінулерді жою, жүріс бөлігінен құлаған тіректерді алып тастау және ауыстыру, есептеу құралдарының көрсеткіштерін алып тастау және тапсырыс берушіге және энергия беруші не энергиямен жабдықтаушы ұйымға жіберу кіреді. Сыртқы жарықтандыру қондырғыларында жарамды шамдардың жану пайызы қоректенудің әрбір нүктесіне 95%-дан кем болмауы тиіс. Орталықтандырылған диспетчерлік кабинет ақысыз негізде ақаулар туралы хабарламалар үшін телефон, SMS желісімен тәулігіне 24 сағат және жылына 365 күн жұмыс істеуі тиіс. Бір сағат ішінде қалалық әкімшілікке заңсыз электр қосылыстары туралы хабарлау талап етіледі. Сенім білдірілген мүлік, машиналар мен жабдықтар зақымдануға, тозуға немесе істен шығуға жол бермеу үшін ерекше жауапкершілікпен және күтіммен пайдаланылуы тиіс деп жазылған. Сондай-ақ, жеткізушіден көшеде жарықтандыру жүйесінің жай-күйі туралы ай сайынғы егжей-тегжейлі техникалық есебі бар механизмдер мен жабдықтарға тұрақты қызмет көрсету және сервис көрсету және мердігерде мердігерлік ұйым фирмасының логотипі бар біркелкі таза және ұқыпты арнайы киімнің болуын қамтамасыз ету талап етіледі. Қызметтердің техникалық параметрлері мен сипаттамаларына сәйкес келмеген жағдайда айыппұл көзделген. Мысалы, егер бір тамақтану нүктесіне шаққанда 20-ден астам шамдар жұмыс істемесе, қызметтер үшін ай сайынғы төлем сомасынан 5% ұсталады. Сондай-ақ, айыппұлдар тиісінше пайдаланылмағаны және қызмет көрсеткені, тапсырыс беруші бекіткен көшедегі жарықтандырудың жұмыс кестесін 15 минуттан астам уақытқа арттырғаны немесе ауыстырғаны үшін және мониторинг пен есептерді ұсыну мерзімдерін бұзғаны үшін болуы мүмкін. Айына барлық бұзушылықтар бойынша айыппұлдардың жиынтық мөлшері қызмет көрсеткені үшін ай сайынғы төлемақы сомасының 10%-ынан аспауы тиіс. Өскеменде жалға берілетін жарықтандыру жүйесі 428 көшені, тұйық көшелерді қамтуы тиіс. Тізімде көшелердің атаулары мен шамдардың саны жазылған. Техникалық мамандануға сәйкес облыс орталығында 16 603 шамшырақ бар. Сонымен қатар, жүйеге 214 басқару шкафы, 12 трансформаторлық қосалқы станция, мерекелік иллюминацияны қосудың 4 нүктесі кіреді. Семейде жүйе 140 көшені, 7659 шамды, 196 басқару шкафын, 5 трансформаторлық қосалқы станцияны, 1000 мерекелік иллюминацияны қамтуы тиіс. Осы жылдың қазан айының басындағы жағдай бойынша Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) кредиттік қаражатына көшеде жарықтандыру жүйесін жаңғырту жобасы аясында сатып алынған жаңа энергия үнемдейтін шамдар Өскемен мен Семейге әлі жеткізілмеген. Семей қаласының ақпараттық орталығының мәліметінше, тауар елге келгенімен, ШҚО-ға жеткізу кешіктірілді. Семей қаласының әкімі Ермак Сәлімов 1 қазанда мердігер компанияның өкілдерімен кездесіп, қалыптасқан жағдайды талқылады. «Жобаның мердігері — «Everlight» компаниясы, қосалқы мердігері — «Горсвет» ЖШС. Жеткізуді кідірту бастапқыда коронавирус пандемиясына байланысты болды, бас мердігердің бас компаниясынан құжаттарды Қазақстан Республикасы банкінің жергілікті компанияларына беру проблемалары болды. Бір айға жуық кешікті. Қазір бірінші кезең — жобалау, ол аяқталуға жақын. Жобалау кестесі бойынша қалыпқа келеміз. ҚР-ға шамдар келді. Сатып алу жүргізілді. Бізде шамдардың үлкен көлемі дайын. Бұл ШҚО-ның екі қалаға арналған жобасы болғандықтан, Өскеменде де осындай жұмыстарды атқарамыз. Шамшырақтарды ауыстыру екі қалада жүргізіледі «, — деді жобаның бас инженері Станислав Пономаренко. Еске салайық, ЕҚДБ несиесінің сомасы жылдық 4,25% -бен 3,4 млрд теңгеден асады. ЕҚДБ-ның Орталық Азия бойынша inbusiness.kz басқарушы директоры Бруно Балванер 2019 жылдың маусым айында ШҚО әкімі Даниал Ахметовпен кездесу кезінде мәлімдегендей, қаржыландыру ұзақ мерзімді, 10 жылға дейінгі мерзім, оның ішінде үш жыл жеңілдікті кезеңді құрайды. «Соңғы буын» шамдарынан электр энергиясын үнемдеу 60% -ға дейін болады деп жоспарлануда. Inbusiness.kz шығыстардың осы бюджеттік бабы айналасындағы оқиғалардың және барлық егжей-тегжейлердің дамуын қадағалауды жалғастырады.