Қазақстанда премиум сыныпты тауарларға сұраныстың төмендеуі байқалады, атап айтқанда, «Сауда желілері одағы» бюджеттік тауарларды сатып алу 10%-ға өсті, қымбат тұратын өнімдерге сұраныс осы мөлшерге төмендеді деп хабарлайды.
Сатып алушыларды төлем қабілеттілігінің орта сыныбынан экономикалық санатқа ауыстыру өте жылдам және ауқымды жүргізіледі. Бұл бағамен тауарды таңдайтын аудитория көбейіп келе жатқанын білдіреді. Сондықтан рецессия және экономикалық дағдарыстар кезеңінде баға диапазоны бәсекелестік артықшылығы болып табылатын дүкендер желілерінің өсуі жандана түседі. Тиісінше, төмен сапалы бағаларға сүйенетін, өнімнің жеткілікті сапасына ие кез-келген бөлшек сауда брендіне осы кезеңде дамуына мүмкіндігі бар.
«Масс-маркет сегменті өсіп келеді және біздің болжам бойынша таяу жылдары тауар айналымының көлемі бойынша да, сатып алу қызығушылығының артуы тұрғысынан да нарықтың ұлғайғанын көрсетеді, — деп атап өтті «Сауда желілері одағы» ЗТБ басқарма төрағасының кеңесшісі Ерлан Жайлаубай. — Ол үшін алғышарттар бар: Қазақстандағы қазіргі заманғы бөлшек сауда саласы сауда нарығының жалпы көлемінің 35%-ынан аспайды және оның өсуіне мүмкіндік бар. Мысалы, Ресейде ол 75%-дан асады. Әлеуетті түрде, коронакризистен және экономиканы қалпына келтіргеннен кейін сатып алу сұранысы ұлғаяды, бірақ нарықтың негізгі бөлігі масс-маркетке қалуы мүмкін: осы уақытқа дейін көптеген адамдар бюджеттік дүкендердің артықшылықтарын «сынап көреді».
Бұл ретте масс-маркет-сегменттің өсуі — әлемдік үрдіс болып табылады. Бүгінде «қымбат» және «арзан» дүкендер сервисіндегі айырмашылықтар айтарлықтай төмендеді: бюджеттік дүкендер қызметтердің жоғары сапасын, тауарлардың кепілдендірілген сапасын ұсынады және осында үнемі дамып келеді. Жалпы, «Бизнес-Конструктор» халықаралық білім беру-консалтингтік компаниясының негізін қалаушысы және СЕО Кирилл Куницкий атап өткендей, масс-маркет нарықтың ең үлкен сегменті болып табылады. Сондықтан, осы нарықта жұмыс істейтін компаниялар өздерінің мақсатты аудиториясын сауатты түрде бөліп, олардың қажеттіліктерін түсінген жағдайда, өсу перспективасы дағдарыс кезінде де болады.
«Дағдарыс кезінде нарықтар тоқтап қалмай, көлемде азаятынын түсіну маңызды. Тіпті әлдебір нарық 20-30%-ға түсіп кетсе де, онда үнемі ақша жұмсайтын сатып алушылар қалады. Дағдарыс кезеңіндегі кез келген брендтің міндеті — өзінің мақсатты аудиториясының алдында өзінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және қосымша сату құралдарын қосу бойынша жұмыс жасау: интернет-маркетинг және трейд-маркетинг», — дейді Кирилл Куницкий.
Коронакризистен орта тап зардап шегеді, — деп қосты ол.
Премиум-кластың дағдарысқа қарсы ұзақ мерзімді «иммунитеті» бар, себебі әдеттегі премиум-клиенттің өзіне дағдыланған жайлылығынан бас тартпай, оған қарсы тұра алып, өз үйреніп қалған әдеттерін сақтап қалуға мүмкіндік беретін жинақтары болады.
Коронадағдарыс кезеңінде экономтауарларын ұсынатын компаниялар өсімді көрсетуі ықтимал. Және бірінші кезекте ең үлкен өсімге экономсегментінде бірінші кезекте қажетті тауарлар, мысалы, азық-түлік ұсынатындар ұшырайды. Бірақ басқа санаттарда да әлеует бар.
Өз арасындағы күрес
Нарық шындығы компанияларды алдағы уақытта да бағалық бәсекелестікке итермелейтін болады, деп қосты Ерлан Жайлаубай. Қазақстанның бірқатар қалаларында өзін дискаунтер ретінде көрсететін дүкендер желісі пайда болды.
«Дискаунтерлер, біздің ойымызша, масс-маркет желісін емес, сұр нарықты — базарларды ығыстырады. Олар бағаны олардың деңгейінде немесе одан төмен ұсынуға қабілетті, бірақ базарлардан айырмашылығы, олар сапасына жеткізушілер жауап беретін сертификатталған өнімдерді сатады. Оған қоса, сатып алушылар үшін жайлылық деңгейі жоғары — автотұрақтардан жабық, таза, жылытылатын және салқындатылатын үй-жайларға, санитарлық бақылаудан өтетін қызметкерлерге және т.б. дейін», — деп атап өтті Ерлан Жайлаубай.
Коронакризис кезеңінде контрафактілік өнімнің елге келуінен қорықпау керек. Қолдан жасалған нарық өткеннің еншісінде қалды, мұны билік те, нарық ойыншылары да түсінеді, деп сендірді «Сауда желілері одағы» ЗТБ басқарма төрағасының кеңесшісі. Мысалы, бүгінде бүкіл Қазақстан бойынша көтерме-тарату орталықтары желісін салудың бірлескен мемлекеттік-жекеменшік үлкен жобасы іске асырылуда. Көтерме тарату орталығы сатып алушы үшін де, мемлекеттік бақылаушы сауда органдары үшін де қазіргі заманғы, өркениетті және ашық дамуға серпін береді деп болжануда.
«Көтерме-тарату орталықтары желісінің қызметін ірі, орта және ұсақ отандық және шетелдік нарық ойыншылары пайдалана алады. Жалпы алғанда, бұл Қазақстанның қазіргі заманғы сауда көлеміндегі көрсеткіштерін біздің ЕАЭО-дағы негізгі серіктесіміз Ресейдің көрсеткіштерімен теңестіруге мүмкіндік беретін түрткі.
Мемлекет үшін бұл тек салық түсімдері ағыны мен жаңа ресми жұмыс орындарын ашуға ғана емес, жалпы азық-түлік қауіпсіздігін бақылауға мүмкіндік береді», — деп есептейді Ерлан Жайлаубай.
Бөтен адамдарды күтпей ме?
Сарапшылардың пікірінше, ірі халықаралық брендтердің қазақстандық нарыққа келу мүмкіндігі туралы айта отырып, барлығы мемлекеттің импорттық өнімге қатысты саясатына байланысты болады. Кирилл Куницкий атап өткендей, кіру шегі неғұрлым төмен және импорттаушы үшін салық жеңілдіктері неғұрлым жоғары болса, олар нарыққа неғұрлым белсенді кіреді. «Бұл ретте экономикалық дағдарыс кезінде гүлдене алатын сұр импортты есепшоттан алып тастаудың қажеті жоқ», — деп атап өтті «Бизнес-Конструктор» компаниясының негізін қалаушысы мен СЕО.
«Біздің нарыққа экспансия ауқымы біздің отандық сауда желілеріміздің өздерін қаншалықты жайлы сезінуіне байланысты болады, — деп келіседі «Сауда желілері одағы» ЗТБ басқарма төрағасының кеңесшісі. — Әзірге қазақстандық желілер табысты және өте белсенді дамып келе жатқанын көріп отырмыз, олар бәсекелестікке дайын және ішкі нарықтағы жұмыс тәжірибесі есебінен артықшылыққа ие».
Жалпы сарапшы Қазақстанда өсім үшін үлкен әлеует бар екенін атап өтті. Бірақ бұл ретте нарықтың үлкен үлесін ұстанымдарына жол бермейтін жетекші ойыншылар алады. Ойыншылар арасындағы қатаң бәсекелестік оларды сервисті, баға саясатын, даму тетіктерін жақсартуға және халықаралық тәжірибені енгізуге итермелейді.