Сарапшылар пандемияның өршуіне байланысты мұнай-газ саласындағы күрделі проблема туралы айтып отыр. Бұл өткен 12 жылдағы үшінші сілкініс.
Күйзеліс сұраныстың бұрын соңды болмаған төмендеуімен және жаһандық гуманитарлық дағдарыспен ушығуда.
Бұдан басқа, саланың қаржылық және құрылымдық орнықтылығы өткен дағдарыстарға қарағанда әлсіз. Рентабельділіктің төмендеуіне қатпарлы кен орындарын белсенді игеру де, артық ұсыныс та, қаржыландыру тәртібіне тиісті назар аудармаған қаржы нарықтарының жомарттығы да ықпал етті. Бүгінде баға отыз жылдық минимумға жеткенде, ал қоғамдық қысым күшейіп жатқанда басшылар өзгерістердің сөзсіз болатынын түсінеді. Дағдарыс пандемия пайда болғанға дейін пайда болған үрдістерді және оның тарихындағы ең ауқымды трансформациялардың біріне жетекші саланы айтарлықтай күшейтті.
Бұл дағдарыстың тереңдігі мен ұзақтығын дәл анықтау мүмкін емес, алайда сарапшыларды зерттеу саланың іргелі өзгерістерінсіз өткен кезеңдерде өзіне тән тартымды көрсеткіштерге қайта оралудың қиын болатынын көрсетеді. Қолданыстағы динамиканы сақтаған кезде сала қатаң бәсекелестікпен, жаңа технологияларды пайдаланудың арқасында жеткізушілердің жылдам реакциясымен, сұраныстың төмендеуімен, инвесторлардың күмәнімен және жұртшылық пен үкіметтердің климатқа және қоршаған ортаға ықпал ету мәселелеріндегі өсіп келе жатқан қысымымен айқындалатын дәуірге енуі мүмкін. Алайда көптеген сценарийлерді іске асыру кезінде әлі ондаған жылдар бойы мұнай-газ нарығының айналымы триллион доллармен есептеледі. Оның қолжетімді энергия жеткізудегі рөлі тым үлкен және ол әлемдік экономика үшін тым маңызды. Басты мәселе — жаңа шындық жағдайында құнды қалай жасау керек.
Ұсыныс, сұраныс және баға динамикасының қысқа мерзімді сценарийлері
Көптеген оптимистік сценарийлерді іске асыру кезінде мұнай бағасы 2021 жылы немесе 2022 жылы бір баррель үшін 50-60 доллар дағдарыс алдындағы деңгейге дейін қалпына келуі мүмкін. Осы кезеңде шикі мұнай бағасындағы айырмашылықтар проблемаларды да, мүмкіндіктерді де туғызуы мүмкін. Сала тіпті бағаның аз ғана уақыттық көтерілуінен де ұтуы мүмкін, себебі инвестициялардың бүгінгі жаппай қысқаруы ертең спот нарығындағы тапшылыққа әкеледі. Біз жасақтаған екі сценарий бойынша бұл баға деңгейі 2024 жылға дейін жетпейді. Қалай болғанда да мұнай нарығын бірнеше күрделі жылдар күтіп тұр.
Газдың өңірлік бағасы алдыңғы мегациклге қарағанда едәуір төмен түсуі мүмкін. Қатпарлы кен орындарын игеру шығынсыздық бағасы млн БТЕ (британдық жылу бірліктері) үшін 2,5-3,0 АҚШ доллары болған кезде орасан зор газ қорларын ашты. Пандемияның әсері бірден болды және газға сұраныс дағдарысқа дейінгі өсу болжамдарымен салыстырғанда 5-10% -ға төмендеді. 2020 жылдардың басына қарай Солтүстік Америка ТМД-ның ірі экспорттаушыларының біріне айналатынын ескере отырып, сондай-ақ ТМГ нарығындағы ұсыныстың күрт артуына байланысты Еуропа мен Азиядағы газдың өңірлік бағасы газды тасымалдау мен сұйытуға жұмсалатын қосымша ақшалай шығындарды (млн БТЕ үшін 1-2 АҚШ доллары) ескере отырып, Henry Hub сауда алаңындағы бағамен анықталатын болады.
Мұнай өнімдеріне сұраныс кем дегенде 20% -ға төмендеді, бұл мұнай өңдеу сегментіндегі дағдарысқа әкелді. Біз сұранысты қалпына келтіру үшін кем дегенде екі жыл қажет болады деп ойлаймыз, бұл ретте авиациялық отын нарығының келешегі ерекше өкінішті көрінеді.
Сала дағдарыстың елеулі салдарын бастан өткеруде. Компаниялар жұқпалы аурулардың таралуы жағдайында қауіпсіз жұмыс процесін қалай ұйымдастыру керектігін, толып кеткен қоймалармен қалай күресу керектігін, кейбір нарық қатысушыларының бағасының өзіндік құнынан төмен түсуін және капитал нарығы тек ірі ойыншылар үшін ғана ашық болатын жағдайды түсінуі қажет.
Ұзақ мерзімді перспективадағы проблемалар
Болашаққа, бүгінгі дағдарыстың шегіне қарап, 2030 жылдардың соңына дейінгі кезеңді қарастыра отырып, макроэкономикалық орта бұдан да көп сын-қатер туғызатын шығар деп айтуға болады. Біріншісі — сұраныс пен ұсыныс. Біздің болжамымызша, көмірсутектерге, әсіресе мұнайға сұраныс 2030 жылдары өсіп, ең жоғары деңгейге жетеді, содан кейін біртіндеп төмендейді.
Мұнай өңдеу компанияларының қуаты артық болады, ал пайданың төмендеуі сөзсіз. Пайда шекті баға белгілеумен және жекелеген жағдайларда ЭЫДҰ-ға кірмейтін елдерде өсіп келе жатқан сұраныс нарықтарынан тыс — активтерді жабуға байланысты елеулі шығындарды болдырмауға ұмтылатын кейбір мұнай өңдеу компанияларының экономикалық көрсеткіштерімен айқындалатын болады.
Өндіру секторындағы шығындар деңгейі тұтастай алғанда өзгеріссіз қалуы мүмкін. Геосаяси тәуекелдер ұсыныс деңгейіне әсер ететін маңызды фактор болғанымен, жоғары шығындарды және игеруге айтарлықтай уақытты талап етпейтін жаңа көздер бағалардың көтерілу амплитудасы мен ұзақтығын төмендетеді. Қатпарлы мұнай мен газ сегменті біршама әлсірейді, бірақ қажет болған жағдайда тез жандандыруға болатын ұсынысты одан әрі қамтамасыз ететін болады. Бұл сегменттің орнықтылығы неғұрлым ірі және белсенді ойыншылардың секторды қалай шоғырландыруына қарай қосымша өсуі мүмкін. Жаңа энергетикаға көшу салдарынан сұраныстың төмендеуі және әлемдегі ұсыныстың артық көлемі ОПЕК пен ОПЕК++ алдында тұрған міндетті жеңілдетуден гөрі күрделендіреді.
Табиғи газ және сұйытылған табиғи газ секторы (ТНГ) жаңа энергетикаға көшуде қолайлы рөл атқарады және газ секторы келесі он жыл ішінде сұраныстың үздіксіз өсуінің арқасында энергияны тұтынудың болашақ құрылымында толыққанды орын қамтамасыз ететін болады. Алайда, ЖГТ сегментінде күтілетін, сондай-ақ ықтимал циклдік өсуі он жыл бойы бүкіл әлемдегі ТНГ бойынша мәмілелерде келісімшарттық баға белгілеуге қосымша қысым көрсетеді және құбылмалылық деңгейін арттырады, демек газдың өңірлік бағасына әсер етеді. Ұзақ мерзімді перспективада (2035 жылдан кейін) газ саласы мұнай саласы сияқты қиындықтарға тап болады. Олар шешiмдердiң ең жоғары сұраныс көрсеткiштерiне және шектi шығындарға сүйене отырып, едәуiр мөлшерде қабылданатынына байланысты болады.
Жаңа энергетикаға көшуге байланысты қиындықтар сақталады. Бүгінде әлемнің көптеген елдерінің билігі бірінші кезектегі күш-жігерін COVID-19 пандемиясымен күресуге және оның экономикаға ықпалын жеңілдетуге бағыттайды, сондықтан жаңа энергетикаға көшуге аз көңіл бөлінеді. Алайда қоршаған ортаны қорғау мен климаттың өзгеруіне байланысты проблемаларды талқылаудың басталуы екіталай. Жел және күн генерациясына, сондай-ақ аккумулятор батареяларын өндіруге жұмсалатын шығындарды қысқартуға мүмкіндік берген инновациялық технологиялар одан әрі дамитын болады және декарбондау саланың бірінші кезектегі міндеті болып қала береді. Қоғамның кері реакциясы және осы салада бұрын кездескен инвесторлар мен несие берушілердің қысымы алдағы қиындықтармен салыстырғанда аз ғана қиындықтар болып көрінуі мүмкін. Бүгінгі дағдарыс тіпті декарбонизация мен жаңа энергетикаға көшу процестерін жеделдетуі мүмкін.
Инвесторлар бүгінгі мұнай және газ компаниялары табыс әкеле ала ма деп күмәндануда. Бұл ретте бұл компаниялардың жаңа энергетикаға көшудегі рөлі де белгісіз болып отыр. Оларға жағдайды бақылауға алу қабілеттілігін дәлелдеуге тура келеді. Қаржылық тәртіп, капиталды бөлу, тәуекелдерді басқару және корпоративтік басқару шешуші мәнге ие болады.