Қазақстанда жерді шетелдіктерге жалға беруден бас тартқан соң, заңсыз түрде прокурорлар мен әкімдер азаматтардан заңсыз алып отыр.
Павлодар облыстық сотының апелляциялық алқасы «Нұрбай» жер учаскесін берген Аққұлы аудан әкімі Төлеген ЖЕЛДІБАЕВ 49 жылға жалға алған қаулысын заңсыз деп таныды. Естеріңізге сала кетейік, Желдібаев жалға алған 89 га жерде «Лебяжинский» шаруа қожалығын құрып, жылқы шаруашылығын дамыту үшін «Тамыр» ЖШС мен «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-ға несие алу үшін өз үйін және екі қора салған болатын. Кенет осы жылдың сәуір айында оған көршісі Серікбай КӘРІМОВ келіп, бұл жер енді өзінде деп мәлімдеді. Ал «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы бұған дейін Желдібаевтың артында болған «Нұрбай» жер учаскесі кенеттен иесіз қалғанын растады, бұл туралы олар Кәрімовке анықтама берді. Желдібаев түрлі инстанцияларға шағымданып уақыт жұмсамай, бірден сот пен баспасөзге барғаны дұрыс болды, себебі шенеуніктердің ешқайсысы бізде жер заңнамасын оқымаған көрінеді. Малшы бүкіл малын жоғалтып алған болар еді, кейін ешкім де «Нұрбайды» қалай қайтаратынын анықтай алмас еді.
Мысалы, Тереңкөл ауданының әкімі Ернұр АЙТКЕНОВ Байқоныс ауылдық округіндегі «Абетанов» ШҚ-дан заңсыз алынған 1420 га жайылымның Нұрланбекке қалай қайтарылатынын білмейді. Әбетанов, Желдібаев сияқты жайылымды да 48 жылға — 24.12.2009 жылдан 23.09.2057 жылға дейін жалға алып, учаскені «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы «КЕАҚ тіркеді. Оның ШҚ-да 234 бас жылқы мен 115 қой бар еді. Алайда, 2017 жылдың маусым айында аудан прокуроры Қанат АТЫҒАЕВ кенет Әбетановтың шаруашылығында ешқандай мал жоқ, сондықтан Байқоңырда ешкім бағылмайды, демек жер мақсатқа сай пайдаланылмайды деген ой келді.
Кейінірек анықталғандай, прокурор жылқы мен қойдың бар екендігі туралы ақпаратты аудан бойынша ШҚ-ны тіркеу орны бойынша ресми түрде сұрату керектігін түсінген жоқ. Оның орнына ол әкімдікке Әбетановпен жерді жалға беру шартын бұзу туралы ұсыныс жасады. Шенеуніктердің де прокурор сияқты мұндай келісім-шарттарды қалай бұзу керек екені туралы мүлдем хабары болмады. Бір айдың ішінде олар жайылымды босалқы жерге ауыстырды, содан кейін шартты бұзу туралы қаулы қабылдады (дәл осындай тәртіппен), учаскені конкурсқа қойды және оны басқа тұлғаға жалға берді. Ал заң бойынша алдымен жердің шынымен пайдаланылмайтындығына көз жеткізу үшін тексеру тағайындау үшін Павлодар облысының жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасына материалдар жіберіп, кейін жер пайдаланушыға бір жыл ішінде учаскені мақсатты пайдалану шараларын қолдануға ұйғарым беріп, содан кейін ғана жерді мәжбүрлеп алып қою туралы сотқа талап қоюға тиіс болды. Тағы да атап өтейік — сотқа!
«Жарты жыл бойы аудан әкімінің ауыл шаруашылығы жөніндегі орынбасары Абзал Балғабаевтың артынан жүрдік, ол ешқайда жүгінбеңіз, жаңа жалға алушы үшін басқа жер учаскесін тапқан соң біз сізге жерді қайтарамыз, — дейді ШҚ басшысы, — содан кейін ол Аққұлға аудан әкімі болып жұмыс істеуге кетті, жаңа адамдар келіп, біз мұнда жұмыс істемедік, ештеңе білмейміз деп мәлімдеді. Жер инспекциясына, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке, мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департаментке, облыстық прокуратураға өтініш жазды. Ештеңеге қол жеткізе алмадық, ол жер жай жайылым емес, алтын немесе гауһар орындары сияқты».
Президент Әкімшілігіне, премьер-министрдің кеңсесіне, Бас прокуратураға, Нұр Отан, ҰҚК, Алик ШПЕКБАЕВ және Ауыл шаруашылығы министрлігіне хат жолдаған соң, 2019 жылдың 28 мамырында Павлодар облысының қала құрылысы және жер бақылау басқармасы (бұрын жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармасы) тексеруді бастады. Және «Абетанов» ШҚ-да шын мәнінде жылқының үлкен табыны, ал олардың жайылымын жаңа жалға алушыда бірде-бір ІҚМ басы жоқ екенін және заң бұзылғанын анықтады. Тексерушілер аудан әкімі аппаратының атына бұзушылықтарды жою туралы 2019 жылғы 11 маусымдағы № 30 ұйғарым шығарды. Бірақ, өздеріңіз түсінгендей, басқару да сауаттылықпен жарқыраған жоқ, оны Тереңкөлде тыңдаған жоқ. Қысқаша айтқанда, ұйғарымды әкімдік аппаратының емес, әкімдіктің атына шығару керек еді. Аппарат бұйрықтар шығарады, ал әкімдік қаулылар қабылдайды. Жер учаскесіне құқықтарды беру және тоқтату қаулылар негізінде жүзеге асырылады.
Нәтижесінде шенеуніктер жұмыс істеп тұрған ШҚ-ны жойды — Әбетановта мал бағатын жер болмады, ол оны сатуға мәжбүр болды. Жақында Тереңкөл аудандық соты малшыдан жайылым заңсыз алынғанын анықтады. Сот шешімі бойынша екінші меншік иесімен жалға алу шарты және жайылым «Абетанов» ШҚ тиесілі болған уақытта учаскені босалқы жерге ауыстыру туралы әкімдіктің қаулысы жарамсыз деп танылуы тиіс. Бірақ Тереңкөл ауданының әкімі оны қалай жасайтынын білмейді. Ол сотқа арызбен жүгініп, екінші жалға алушыдан учаскені қандай негізде алу керектігін түсіндіруді сұрайды. Жалға беру шарты қай сәттен бастап жарамсыз деп есептелсін және бұл қандай құқықтық салдарға әкеп соқтырады? Кім, қандай тәсілмен бір шаруадан жер алып, оны басқасына беруге тиіс? Бір сөзбен айтқанда, бәрі күрделі әрі түсініксіз, енді бір шаруаның құқығын қалпына келтіре отырып, екіншісінің құқығын бұзбау.