Экономистер қазақстандықтарды бүгінгі таңда қалыптасқан және 152,7 млрд долларды немесе елдің ЖІӨ-нің 83% -ын құрайтын Қазақстанның сыртқы қарызына байланысты жағдайдың қауіпсіздігіне сендіреді.
Экономика министрлігінде еліміздің сыртқы қарызының 80% -дан астамы жеке сектордың міндеттемелеріне тиесілі, олар бойынша мемлекет те, қатардағы азаматтар да жауап бермейді. Бұл ретте жеке сектор сыртқы борышпен есептеспеген жағдайда оқиғалар қалай дамитыны түсіндірілмеді. Қазақстандықтарға шетелден алынған ақшаны пайызбен беретін екінші деңгейлі банктер жекеменшікке жататыны көрсетілмеген.
Қазақстанның сыртқы борышы үкімет пен Ұлттық банк тарапынан тұрақты мониторинг пен бақылауда. Бұл туралы Экономика министрлігінде депутат Азат Перуашевтың БАҚ-тағы мәлімдемесіне берген түсініктемесінде айтылған.
«Ақжол» ПДК басшысы мәлімдегендей, әрбір қазақстандық — қариядан сәбиге дейін — шетелдік «ағаға» шамамен 9 мың доллар қарыз. Ол мемлекеттік органдар мен мемлекеттік кәсіпорындардың шексіз сыртқы қарыздарын тоқтату қажет деп санайды.
Республика сыртқы кредиторларға шамамен 158 млрд АҚШ долларын қарызға алады, бұл ЖІӨ-нің 90%-ын құрайды. Әрбір қазақстандық — қариядан сәбиге дейін — шетелдік «ағаға» шамамен 9 мың доллар қарыз. Оның үстіне квазигоссектор шетелдік кредиторлардан мемлекеттің өзіне қарағанда екі есе көп қарыз алды, бірақ оның қарыздарына әрқайсымыз жауап береміз. Ұлттық компаниялар мен мемлекеттік кәсіпорындарды мемлекеттік органдармен қатар парламенттегі сыртқы қарыздарының қажеттілігін дәлелдеп, оларды пайдалану туралы есеп беруді міндеттеу қажет, — деді саясаткер.
ҚР ҰЭМ хабарлағандай, мемлекеттік сыртқы қарызы 2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 12,3 млрд, АҚШ долларын немесе ЖІӨ-нің 6,7% -ын құрады. Квазимемлекеттік сектордың сыртқы қарызы 17 млрд долларды немесе ЖІӨ-нің 9,3% -ын құрайды.
Халықаралық тәжірибеге сәйкес бұл параметрлер қауіпсіз деңгейге жатады, — делінген түсініктемеде.
Бюджет саясатының тұжырымдамасына сәйкес мемлекеттік және квазимемлекеттік борыштың (сыртқы және ішкі) арақатынасы ЖІӨ-нің 60% -ынан аспауы тиіс (2020 жылғы 1 сәуірге — 39,8%). Үкіметтің сыртқы борышының және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы борышының көлемі Ұлттық қордың валюталық активтерінің жалпы мөлшерінен аспауға тиіс (2020 жылғы 1 сәуірге — 50,9%).
Экономика министрлігінің мәліметінше, соңғы 3 жылда мемлекеттік және квазимемлекеттік сыртқы қарыз 6,8 млрд долларға немесе квазимемлекеттік сыртқы борышты мерзімінен бұрын өтеу және қайта құрылымдау есебінен 19%-ға қысқарды.
Қазақстанның тарихи мемлекеттік секторы қалған әлемге қатысты нетто-кредитор болып табылады (2020 жылғы 1 сәуірге сыртқы активтер сыртқы міндеттемелерден 47,5 млрд. АҚШ долл. немесе 4,9 есе), яғни әлемнің қалған бөлігі бізге қарағанда, олар бізге артық қарыз.
Жеке сектордың сыртқы қарызы немесе фирмааралық қарызы 97 млрд. АҚШ долл. немесе ЖІӨ-ге 67%. Оның басым бөлігін шетелдік қатысатын үш ірі жоба құрайды — Қашаған, ТШО және Қарашығанақ. Осындай жобаларды іске асыру үшін шетелдік инвесторлар Қазақстанда орналасқан өз тобындағы компанияларды қаржыландырады. Халықаралық әдіснама бойынша мұндай инвестициялар елдің сыртқы борышы болып саналады.
Тұтастай алғанда, фирмааралық берешектің өсуі өндірістерді құру мен кеңейтуге, заманауи технологиялардың келуіне, жаңа жұмыс орындарын құруға және бюджетке салық түсімдерін ұлғайтуға инвестициялар ағынын білдіреді.
Осылайша, елдің сыртқы қарызы 152,7 млрд долларды немесе ЖІӨ-нің 83% -ын құрады. Бюджет саясатының тұжырымдамасына сәйкес елдің сыртқы борышының арақатынасы ЖІӨ-нің 100% -ынан аспауы тиіс. Айта кету керек, еліміздің сыртқы қарызының 80% -дан астамы жеке сектордың міндеттемелеріне тиесілі, олар бойынша мемлекет те, қатардағы азаматтар да жауап бермейді, — деп атап өтті министрлікте.
Сондай-ақ олар халықаралық тәжірибеде сыртқы борыш параметрлерін талдау кезінде фирмааралық берешекті алып тастау әдетке айналғанын түсіндірді. Аффилиирленген кредиторлар қарыз алушылардың табысты қызметін жалғастыруға мүдделі, және көп жағдайда бұл міндеттемелер шартты болып табылады.
Қазақстанның сыртқы борышы Үкімет пен Ұлттық банк тарапынан тұрақты мониторинг пен бақылауда. Сыртқы қарыз — ел халқына жүктеме емес. Сыртқы берешек оны ұтымды өтеуге мүмкіндік болған жағдайда (тұрақты кіріс деңгейі, өтімді активтердің болуы) ел дамуы үшін қосымша инвестиция көзі болып табылады, — деп қорытындылады ҚР ҰЭМ .
