Қазақстандық экономистер елімізде картоп пен сәбіз бағасының күрт өсуіне не себеп болғанын түсіндіріп бақты.
Өткен жылы азық-түлік бағасы жоғары қақрынмен өсіп келеді. Осылайша, азық-түлік тауарларының құны бір жылда 9,3%-ға, бір айда (мамырда) 0,8%-ға, 2020 жылғы желтоқсаннан бастап 4,9%-ға, ал 2015 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 57%-ға өсті. Мамыр айында азық-түлік өнімдері ішінде қызылша 27,7%-ға қымбаттады. Сондай-ақ картоп пен сәбіз де бағасы айтарлықтай өсті.
Тауарлардың қымбаттауының себептерінің бірі Қазақстаннан өнім экспортының артуы болды.
2021 жылдың бірінші тоқсанында елден 3,4 есе көп картоп импортталды. Бұл ретте импорт 65,4 мың тонна көлеміне жетті, бұл 2020 жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда екі есе аз. Басқа елдерге пияз жеткізу екі есеге жуық өсті. Бұл ретте өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 1,8 есе аз (12,8 мың тонна) импортталды. Сондай-ақ сәбіз экспорты да күрт өсті — 1,5 мың тоннаға дейін, бұл 2020 жылдың бірінші тоқсанының көрсеткіштерінен 21 есе көп. Бұл тізімде: бұрыш (30,9 тонна немесе 51 есе көп экспортталған) және баялды (60 есе, 6 тоннаға дейін) бар.
Нәтижесінде Қазақстанда картоп мамыр айында 11,1%-ға немесе жыл басынан 34,9%-ға, ал сәбіз 16,1%-ға немесе жыл басынан 39,6%-ға қымбаттады. 2021 жылғы мамыр айындағы картоптың бөлшек сауда бағасы.
Экспорттың артуы 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап отандық қорлардың үш есеге азаюына алып келді. Бұл ретте экспорттық бағалар төмен болды. Нәтижесінде қорды толтыру үшін Иран мен Пәкстаннан 28 мың тонна картоп сатып алынды. Алайда бұл тауарлар отандық картоптан үш есе қымбат болып шықты. Яғни, сарапшылардың мәліметінше, қазақстандық картоп шетелге Қазақстанға әкелінген картопқа қарағанда үш есе арзан сатылды.
Жалпы, төрт айда картоп импорты өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 67 есеге, ал импорттық баға жыл басынан бері 47%-ға өсті. Яғни, экспорттың ұлғаюына байланысты тауарлардың тапшылығы және импорттық бағалардың өсуі ішкі нарықтағы бағаның өсуіне ықпал етті. Сонымен қатар, картоптың ішкі өндірісі тұтыну деңгейін 108%-ға қамтамасыз етеді. Алайда бұл көкөністердің басым бөлігі қосалқы шаруашылықтарда өсіріледі, сондықтан тауар өндірісі картоптың жалпы жинауының 47%-ына ғана жетеді.