Қазақстанда биылғы жылы алманың жақсы түсімі көптеген фермерлер үшін проблемаға айналды. Бұл оны сатудаға қиындықтарға байланысты. Көптеген жағдайда елдегі жоғары баға мен қант тапшылығы әсер етті, бірақ тек бұл ғана емес.
«Қазақстандағы алма бақтарының ауданы — шамамен 35 мың га, биылғы жылы өнімділік гектарына орта есеппен 10 тонна болды. Яғни, біз шамамен 350 мың тонна өсірдік. Алайда 250 мың тонна ғана жиналды. Ал 100 мың тонна алма бақтарында қалды. Оларды жинаудың мағынасы болмады», — деді ElDala.kz порталына «Амангелді» агроөнеркәсіптік корпорациясының құрылтайшысы, «Қазақстан бақтары» консорциумының басшысы Нұрлан Құралов.
Негізгі проблема — сауда желілері ұсынатын төмен сатып алу бағалары. Бұл — бір килограм үшін 200-250 теңге. Баға осы деңгейде бес жыл қатарынан қалып отыр, деп атап өтті сарапшы. Осы уақыт ішінде бағбандардың еңбекақы төлеу қорынан бастап көлік шығындарына дейінгі барлық позициялар бойынша шығындары өсті. Мысалы, егер өткен жылы Астанаға 1 кг алма жеткізу 30 теңге болса, онда биыл — 60-70 теңге. Сондай-ақ, әр түрлі шығын материалдары — қораптар, жәшіктер, контейнерлер айтарлықтай қымбаттады. Сондықтан егіннің бір бөлігін жинаудың экономикалық мәні болмады, өйткені шығындар ықтимал кірістен асып түседі.
Проблемадан шығу жолы егіннің бір бөлігін экспортқа, Беларуссияға немесе Ресейге жіберу болуы мүмкін. ЕАЭО бойынша солтүстік көршілер тарапынан жемістерге сұраныс бар және олар бір килограмға кемінде 300 теңге төлеуге дайын. Бірақ мұнда тиеп-жөнелтуге Қазақстанның жеміс саласының тағы бір проблемасы — дайындау және өткізу жүйесінің болмауы кедергі келтіреді. Ол, әсіресе, кішкентай бақшалары бар шағын өндірушілерге, шамамен 50 га баққа қатты соққы береді.
Осындай шағын аудандарға ие бола отырып, олар сатып алушының талаптарын қанағаттандыратын тауар партиясын құруға мүмкіндік беретін сұрыптауға, салқындатуға және басқаларға арналған жабдықты ала алмайды. Сұрыптау желісі 500 мың АҚШ долларынан басталады. Оған қоса тоңазытқыш пен түрлі көмекші жабдықтар қажет. Бірақ бұл тіпті ақша туралы емес, әр ұсақ бағбанға сұрыптау желісін қоюдың мағынасы жоқ — ол оны қажетті көлемде жүктей алмайды.
«Қазір Қазақстанда алма өнімінің 90%-ы қолмен сұрыпталады, — деп түсіндірді Нұрлан Құралов. — Адам отырады, күніне 100 кг сұрыптайды. Әрине, бұл шешім емес. Біз мұнда ешқандай еңбек өнімділігі туралы айта алмаймыз», — деп түсіндірді Нұрлан Құралов.
Бұған қоса, қол еңбегі — бұл өнімнің сапасына әсер ететін адами фактор. Жемістердің партиялары біртексіз болып шығады, бұл тұтынушыға өте ұнамайды. Қазақстандық сауда желілері де отандық өндірушілермен, оның ішінде тауарлық кондициялардың болмауына байланысты жұмыс істеуге ынталы емес.
«Оларға Иранда, Польшада, Қытайда немесе басқа жерде алма сатып алу оңайырақ, — деп түсіндірді Нұрлан Құралов. — Бұл жемістер пластик сияқты, олардың дәмі де, иісі де, пайдасы да жоқ. Бірақ олардың сыртқы түрі әдемі, барлығы калибрленген, барлығы біркелкі түсті, ең бастысы — «сақталғыштығы» сияқты сапаға ие. Яғни, оларды бүгін қойыңыз, олар бір жылдан кейін де сол күйінде болады. Бірақ бұл табиғи ештеңе жоқ екенін көрсетеді!»- деді Нұрлан Құралов.
Иә, ірі бау-бақша компанияларының өздерінің сұрыптау және қаптау жүйесі бар және олар экспортқа жұмыс істейді. Бірақ мұндай компаниялар санаулы. Өндірушілердің көпшілігі ұсақ және бұл мәселеде мемлекеттің қолдауына мұқтаж
«Сауда және интеграция министрлігінің жанында экспортты ілгерілетумен айналысатын QazTrade компаниясы бар, — деді Нұрлан Құралов. — Ол бау-бақша шаруашылығын дамытатын аймақтардағы филиалдарымен бағбандарға көмектесу үшін қандай да бір сауда және сатып алу кәсіпорнын құра алар еді. Егер мұның бәрін фермерлердің иығына қалдырса — өзің өсіресің, өзің сатасың, өзің қайта өңдейсің — біз екі жыл ішінде осы уақытқа дейінгі барлық жетістіктерімізден айырыламыз. Бау-бақша шаруашылығының табыстылығы төмендеді, мен көптеген адамдардың бұл бизнестен бас тартқанын көремін», — деді Нұрлан Құралов.