Қазақстанда мұнай өндіру көлемі төмендемегеніне қарамастан, сала мұнай бағасының ұзаққа созылған құлдырауына байланысты елеулі қиындықтарға ұшырауда. Атап айтқанда, мұнай өндіруші компаниялардың кіріс бөлігі қысқаруда.
Мұнай кәсіпорындарының проблемалары мен қиындықтары туралы Қазақстан мұнай сервистік компаниялар одағы төралқасының төрағасы Рашид Жақсылықов айтып берді. Бұл ретте қазіргі баға конъюнктурасын сақтаған кезде ешкім жаңа мұнай-газ кен орындарын игерумен айналыса алмайды, деп атап өтті. Ал мұнай сервистік компаниялар өз қызметтерін экспорттап, қызметкерлерді шетелге жұмыс істеуге жібереді.
- Рашид Хасенович, қыркүйектің бірінші күні Brent бағасы барреліне $40-тан төмен құлады. Сіздің ойыңызша, мұнай бағасының қазіргі ауытқуы немен түсіндіріледі?
- Бір ай бұрын Сауд Арабиясы азиялық клиенттер үшін бағаны бір баррель үшін 30-60 центке төмендетіп, еуропалық клиенттер үшін жақсы жеңілдіктерді іске қосты. Коронавирус пандемиясы әлемдік экономикаға кері әсерін тигізді. Бұдан басқа, барлық елдер ОПЕК+ мұнай өндіруді рекордтық қысқарту туралы келісім аясында алынған міндеттемелерді орындай бермейді.
Мысалы, Қазақстан жыл соңына қарай мұнай өндіруді 7%-ға қысқартуға қол жеткізуге міндетті. Алайда жарты жыл ішінде елімізде 44 млн тонна мұнай өндірілді, жыл соңына дейін жалпы 88 млн тонна мұнай өндіріледі, ал бұл 84 млн тонна болуы тиіс. Нәтижесінде қысқарту небәрі 2% -ды құрады. Нарықтың қалған қатысушылары да толық көлемде қысқартуға қол жеткізе алмады. Нәтижесінде өндіріс өсуде, алайда әлемдік мұнай нарығындағы ұсыныстар сұраныстан әлдеқашан асып түсуде. Сондықтан біздің мұнай сатудан түсетін табысымыз керісінше азаюда.
- Осындай жағдайда қазақстандық мұнай-газ секторы қалай әрекет ету керек?
- Жаңа кен орындарын игеріп, адамдарға жұмыс беру. Оның үстіне Маңғыстау, Қызылорда және Ақтөбе облыстарындағы жұмыс істеп тұрған кен орындары сарқылудың алдында тұр. Бұл табиғат заңы — бізге кеңестік дәуірден бері жергілікті ұңғымалар берілді. Егер 2015 жылы кен орындарының әрқайсысында жылына 9 млн тоннаға дейін мұнай өндірілсе, қазіргі таңда барлығы 4 млн тонна мұнай өндірілді. Өндіру құлдырауда. Бұл ретте мұнай бағасы барреліне $60 деңгейіне қайта оралмайынша, ешкім жаңа кен орындарын игермейді. Екінші жағынан, қомақты қаржы салынған басталған жобаларды іске асыруға шоғырлануға болады. Бұл жағдайда әңгіме Теңіз мұнай-газ кен орнын кеңейту жобасы туралы болып отыр.
- Осы саланың дамуы қалай жүріп жатыр?
- Карантин тоқтағаннан кейін өзгерістер бар. Қыркүйек айында жұмысшыларды қайта демобилизациялау және толық қайта консервациялау басталды. Жыл соңына дейін шамамен 9-11 мың жұмыскер әкелуді жоспарлап отыр, ал 2021 жылдың наурызына қарай 45 мыңнан тұратын барлық команда қайта оралады. Екінші жағынан қараша немесе желтоқсан айларында пандемияға не болатынын білмейміз. Коронавирустың екінші толқыны көптеген елдерде басталды. Ең бастысы, жобаға қомақты қаржы салынды — шамамен $45 млрд. Инвесторларға бұл ақшаны тезірек қайтару керек. Оның үстіне, қазір айтылғандай, инвестиция жұқтырылмайды. Қарашада Кореядан жеткізілетін барлық мұнай-газ жабдықтары сатып алынды. Мұндай жобаны тоқтатудың ешкімге қажеті жоқ, оны жүзеге асыру керісінше жеделдетіледі. Ал «Абай» (Каспий қайраңындағы мұнай-газ кен орны — Ред.) сияқты жобалар жақын арада дамуы екіталай. Кен орны жобалау сатысында қалып қойды, мүмкін оны жай ғана тоқтататын шығар.
- Энергетика министрлігінің мәліметінше, жарты жыл ішінде шикі мұнай экспортының көлемі $15,1 млрд-қа 37,3 млн тоннаны құрады. Бұл сандарды қалай бағалайсыз?
- Бұл өте аз ақша. $15 млрд операциялық шығындарға бізде 70-80% дейін кетеді. Егер мұнай бағасы барреліне $40 болса, Ресейден келетін мұнай құбыры арқылы оны бар болғаны $32-33-ке сатамыз. Сондықтан ақша аз. Алдағы екі жылда жағдай өзгермейді. Алайда 2023 жыл мұнай сервисі саласының жылы болуы мүмкін. Ол уақытқа дейін вакциналауға қатысты проблемалар болмайды және мұнай бағасы барреліне $100-ге дейін өсуі мүмкін. Бүкіл әлемдік экономика жоғалған мүмкіндіктерге оралу формуласы бойынша жұмыс істей бастайды.
- Айтыңызшы, бүгінгі таңда мұнай сервис саладағы бизнес дағдарысты қалай бастан кешіруде?
- Біз үкімет тарапынан қолдау күтіп отырмыз, бірақ қолдау болған жоқ. Салықты азайтуды сұрадық, бірақ бізді тыңдаған да жоқ. Біз мұнай өңірлерінің әкімдіктерінен қолдау сұрадық, бірақ ол жерде ешкімнің бизнеске құлшынысы жоқ. Мұнай операторларының өздерінен көмек сұрадық. Үш оператордың ішінен «Теңізшевройл» мұнай сервисі қызметкерлеріне нақты қолдау көрсетті. Олар 1 қыркүйекке дейін барлық қызметкерлерге жалақы төлеген. Бұл ретте қазақстандық мұнай сервисі біртіндеп басқа елдерге жұмыс істеуге кетуде. Ресейде газ өңдеу зауытына біз қазірдің өзінде 3 мыңнан астам қазақстандықты жібердік, оны 11 мыңға дейін жеткізуді жоспарлап отырмыз. Жақында Түркменстан жақсы көлем берді, оған біздің 180 маман аттанды. Сондай-ақ біз Сауд Арабиясы мен БАӘ-де жұмыс істейміз. Біздің қызметтерімізді шетелге экспорттай отырып, қазақстандық мұнай сервисі өз отанына қарағанда көп табыс таба алады.