Нұрсұлтан Назарбаев Қоры жанынан құрылған Әлемдік экономика және саясат институтының (ӘЭСИ) сарапшысы Лидия Пархомчик әлемдегі мұнай нарығындағы жағдайдың қалай қалыптасқаны және осы жағдайдың салдары қандай болуы мүмкін екендігі туралы айтып берді.
«ОПЕК-ке мүше елдер мұнай өндірісін шектеу жөніндегі мәміленің орындалу көрсеткішін 2020 жылғы тамыздағы 98%-дан 2020 жылғы қыркүйектегі 103%-ға дейін жақсартқанымен, ХЭА коронавирус пандемиясының өсіп келе жатқан «екінші толқынына» байланысты энергия тасымалдаушылардың әлемдік тұтынуын қысқарту бойынша тәуекелдердің күшеюін атап өтті», — деді ол.
Сарапшы атап өткендей, 2020 жылы мұнайға деген әлемдік сұраныстың төмендеуі 8,4 млн баррель деңгейінде (б/ж) 91,7 млн. Жаңа карантиндік шаралардың біртіндеп енгізілуінен ХЭА 2020 жылғы III тоқсанда мұнайға сұраныстың қалпына келуін 200 мың б/ж-ға бағалауды нашарлатты.
Болжамдарға сәйкес, «қара алтынға» деген сұраныстың өсуі 2021 жылы небәрі 5,5 млн. құрайды. Іс жүзінде әлемдік көмірсутек нарығында мұнайға дағдарысқа дейінгі сұраныстың қалпына келуі 2023 жылға қарай ғана болады.
Осындай жағдайларда ОПЕК-тің экспорттаушы елдері энергия тасымалдаушылардың құнының кезекті құлдырауына жол бермеу үшін жағдайды жіті бақылауға тура келеді. Бұл мақсатқа 2020 жылғы 19 қазанда өткен ОПЕК мониторингтік тобының кезекті отырысы арналды, — деп түсіндірді Пархомчик.
Қазіргі уақытта, оның айтуынша, мұнай өндіруші елдер кезекті уақытша межені күтуде, одан кейін мұнай өндіруді арттырудың келесі кезеңіне көшуге болады.
Алайда 2020 жылдың 1 қаңтарына қарай әлемдік экономика қосымша 1,9 млн б/д «сіңіруге» қабілетсіз болуы мүмкін, бұл ОПЕК мүшелерінің энергетика саласын одан әрі дамытудың түрлі нұсқаларын талқылауға мәжбүрлейді.
Күтілгендегіден баяу
Алдағы ОПЕК-тің 2020 жылғы 30 қараша — 1 желтоқсанда өтетін кездесуінде мәміле шарттарын өзгерту мәселесі әлі күн тәртібінде тұрмаса да, экспорттаушы елдер көмірсутектерге деген әлемдік сұранысты қалпына келтіру күтілгеннен баяу жүріп жатқанын жоққа шығара алмайды, — деп есептейді сарапшы.
Бұдан басқа, бірқатар факторлар ОПЕК+ шеңберінен тыс өндіру көлемінің ұлғаюы туралы айтуға мүмкіндік береді. Ливиядағы өндірістің өсуі, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған өндіруші қондырғылар санының өсуі есебінен АҚШ-тағы бұрғылау белсенділігінің үдемелі өсуі мұнай мәмілесінің жетістіктерін нивелирлеуі мүмкін.
Соңғы айларда мұнайға сұраныстың өсуінің басты драйвері болған Қытайдың макроэкономикалық көрсеткіштері де қуантпайды. 2020 жылғы III тоқсанда ҚХР ЖІӨ өсімі 4,9% құрады, бұл сараптамалық болжамдардан 0,3%-ға төмен болып шықты. Қытай МӨЗ-дерінде шикізатты өңдеу қарқынының төмендеуімен бірге 2020 жылдың қыркүйегінде Қытай тарапынан мұнай импортының жалпы төмендеуі туралы айтуға болады, — деп жалғастырды Лидия Пархомчик.
Ол экспорттаушы елдер жыл соңына дейін Brent маркалы мұнай құнының баға дәлізі барреліне $40- $45 ауқымында сақталады деп үміттенетінін атап өтті. Оның үстіне, ОПЕК+ мүшелері мұнай фьючерстері бағасының жаңа тарихи құлдырауын болдырмау үшін кепілдік беруге дайын.
«Алайда мұндай оптимизм ОПЕК+ келесі жылдың басында мұнай өндіруді ұлғайту идеясынан бас тартуы мүмкін деген пікірмен жиі жүреді. ОПЕК+-тің желтоқсан отырысында тараптар нарықтың әлсіздігіне және COVID-2019 сырқаттанушылығының өршуіне байланысты шектеулердің ағымдағы деңгейін сақтап қалу туралы шешім қабылдауы мүмкін», — деп есептейді сарапшы.
Ол сондай-ақ мәмілеге қатысушылар осыған дейін де квоталарды әлсірету мерзімін шілдеден тамызға дейін жылжытқанын атап өтті. Бұл тұрғыда өндіріс көлемінің өсуін 2020 жылдың 1 қаңтарынан кейінге қалдыру мүмкіндігі мүмкін емес мәселе болып көрінбейді.
«Алайда, мұндай шешімге бәрі де риза болмайтыны анық», — деп есептейді ол.
Болашақ көкжиегі
Сарапшының пайымдауынша, коронавирустың «екінші толқыны» күшейген сайын сұраныстың дамуының болжамды сценарийлері нашарлап барады.
Пессимистік бағалауларға сәйкес әлемдік мұнай қоры 2021 жылы 200 мың б/д ұлғайып, қайта өсе бастайды, бірақ ОПЕК+-тің базалық сценарийі осы көрсеткіштің 1,9 млн б/д-ға төмендеуін болжайды.
IHS Markit компаниясының шолуында айтылғандай, мұнайға деген сұранысты қалпына келтірудің басты шарты әуе қатынасы мен көлікпен жұмысқа баруды қайта бастау болып табылады.
Алайда, COVID-2019 пандемиясымен күрестің табыстылығына және әлемдік экономиканы қалпына келтіруге қатысты нақты болжам болмаған жағдайда, мұнай нарығындағы құбылмалылық одан әрі де сақталады деп күтуге болады.
Әлемдік энергетикалық нарықтардағы тұрақтылық Қазақстан үшін басым міндеттердің қатарында қалып отыр.
Жалпы, Қазақстан 2020 жылға арналған энергия көздерін өндіру жоспарын ұстанып отыр. Қаңтар-қыркүйек аралығында елімізде 64,7 млн тонна мұнай өндіріліп, оның 52,2 млн тоннасы экспортқа жіберілді.
«2030 жылға қарай ХЭА болжамы бойынша мұнай баррелінің құны $75-ке жететінін ескерсек, Қазақстанның мұнай-газ саласына одан әрі инвестициялау индустрияны пандемия кезеңінде қолдауға мүмкіндік береді», — деп түйіндеді Пархомчик.